No. 1832 Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ ο Φύλαξ της Επισκοπής (φωτο. 1902, λιθανάγλυφο 13-14ο αι.)

Συνεχίζω με μια εντυπωσιακή (για μένα) εικόνα από την Επισκοπή από τα 1902. Είναι από το αρχείο του Alan John Bayard Wace, ενός Άγγλου αρχαιολόγου που ήταν διευθυντής της Βρετανικής Σχολής Αθηνών και είναι πολύ γνωστός για τις ανασκαφές του στην Θεσσαλία, την Σπάρτη και την Αίγυπτο. Μας το υπέδειξε ο φίλος @Κώστας Παπαιωάννου, και το “ξεψαχνίζω”.

Είναι η βόρεια πλευρά του ναού της Κοίμησης, που μοιάζει μ’ αυτό που θα δείτε και σήμερα αν ανεβείτε στον λόγο. Εδώ έχουμε στην θέση του ένα από τα υπέροχα λιθανάγλυφα της Επισκοπής. Εκεί στα αριστερά είναι εντοιχισμένος “Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ ο Φύλαξ”. Ανοίξτε την εικόνα για μεγαλύτερη λεπτομέρεια. Είναι ένα λιθανάγλυφο που το είχα δεί σε ένα άρθρο του Γιαννόπουλου [1] και στο
Μαγνησία, Το χρονικό ενός πολιτισμού [2] αλλά απο κομμένο και όχι στην θέση του στον χώρο. Το λιθανάγλυφο (που το αναφέρει και ο Ζωσιμάς [3]) αυτό λιγότερο γνωστό από την περίφημη Παναγία της Οξείας Επισκέψεως [4] που σήμερα βρίσκεται στο Βυζαντινό Μουσείο της Μακρινίτσας που είναι σύγχρονο με αυτό του Αρχαγγέλου όπως αποδεικνύουν τα γράμματα των επιγραφών. Και είναι επίσης λιγότερο συζητημένο από το άλλο της Θεοτόκου οδηγούσης τον παίδα Ιησούν προς τον Δίκαιον Ιωσήφ (ή Συμεών)[5]. Εμένα μου φαίνεται υπέροχο εδώ και με έκανε να αναρωτηθώ που είναι σήμερα. Στο [2] (1982) λέει ότι φυλασσόταν στον ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου. Στο [6] (2006) ο Ανδρούδης μας λέει “Τα δύο γλυπτά, μετά από πολλές περιπέτειες, έχουν μεταφερθεί για φύλαξη σε ναό της περιοχής.”, εννοώντας τον Αρχάγγελο και την Θεοτόκο οδηγούσα τον Ιησού. Βρίσκονται στο ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου (https://www.google.com/maps/place/Ιερός+Ναός+Εισοδίων+Θεοτόκου+Άνω+Βόλου/@39.3787554,22.9817807,17z/data=!3m1!4b1!4m6!3m5!1s0x14a76cdf18b252ff:0x222fb58ad867dc45!8m2!3d39.3787554!4d22.9817807!16s%2Fg%2F11c60cm86j?entry=ttu) .

[1] Giannopoulos, N. J. (1920). Les constructions byzantines de la région de Démétrias (Thessalie). Bulletin de Correspondance Hellénique, 44(1), 181-209.
[2] “Μαγνησία, Το χρονικό ενός πολιτισμού”, Χουρμουζιάδης Γ. Δ., Ασημακοπούλου-Ατζάκα Π., Μακρής Κ. Α., Εκδ. Καπόν, 1982
[3] Ζωσιμάς Έσφιγμενίτης Ήμερολογίον ή Φήμη» Βόλος 1887, σελ/ 130.
[4] Νο. 1645 Στουρνάρας, Γιαννόπουλος, Οξεία Επίσκεψη, 1925
https://www.facebook.com/MagnesiaStoPerasmaTouChronou/posts/pfbid0YoTWA2BR86AsEvCAKMzjVJsZA8K4BMCyUsvJNF4kGvykuc7aLQwnGZ1HL5nMGFZjl
[5] Γ. Λαμπάκης Χριστιανικής Αρχαιολογ. Εταιρείας Δελτ. Γ’ 1903, σελ. 25
[6] Π. Ανδρούδης, Ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου στην Επισκοπή Άνω Βόλου και ο εντοιχισμένος γλυπτός του διάκοσμος,
Δελτίον XAE 28 (2007), Περίοδος Δ’, σελ 87 

Δείτε λιγότερα

1831. Ένας πολύ παλιός Κένταυρος τσακώνεται (800 π.Χ.)

Θυμήθηκα το χαμό που προξένησαν κάποιες αναπαραστάσεις Κενταύρων στην περιοχή μας.

Πως ήταν λοιπόν αλήθεια οι Κένταυροι; Χαζούλικο ερώτημα αλλά ας στο συζητήσουμε στην βάση του πως τους φαντάζονταν οι αρχαίοι. Σίγουρα νομίζουμε ότι ξέρουμε, τουλάχιστον αυτούς που ήταν ζωγραφισμένοι στα αθηναϊκά αγγεία. Η αλήθεια είναι ότι μας διαφεύγουν πολλές λεπτομέρειες! Ο αγαπητός φίλος Κωστας Σακαβαλας είχε κάνει μια ανάρτηση [1] πρόσφατα, στην οποία επεσήμανε ότι οι Κένταυροι – τουλάχιστον στα πιο παλιά αγγεία – είχαν ανθρώπινα μπροστινά πόδια (και όχι αλογίσια)! Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται από το μπρούτζινο γλυπτό εδώ. Είναι από τις παλαιότερες αναπαραστάσεις Κενταύρων (ίσως η δεύτερη πιο παλαιότερη). Ανάγεται στην Γεωμετρική εποχή (χοντρικά στα 800 π.Χ. στην εποχή τη λεγόμενη των Σκοτεινών Αιώνων) και εδώ όντως φαίνεται με ανθρώπινα μπροστινά μέλη.

Εκτίθεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης [2] και θεωρείται ένα από τα σπανιότερα ευρήματα, επειδή υπάρχουν ελάχιστα γλυπτά από την εποχή εκείνη. Είναι κατασκευασμένη με χύτευση, και συγκεκριμένα με την τεχνική του χαμένου κεριού [3]. Κάποιοι έχουν κάνει μια θεωρία ότι πρόκειται για τον Ηρακλή με τον Νέσσο [4] (εξ ου και ο τίτλος «Ένας πολύ παλιός Κένταυρος τσακώνεται ). Δυστυχώς το γλυπτό αυτό αποκτήθηκε από την δωρεά το 1917, χωρίς να υπάρχουν πληροφορίες για το που βρέθηκε ώστε να μπορέσει να μελετηθεί αναλυτικά. Προφανώς «αποκτήθηκε» από την «αγορά»…

Επι τη ευκαιρία να πω ότι η πολιτεία της Νέας Υόρκης έχει κάνει μια καταπληκτική δουλειά για την επιστροφή των αρχαιοτήτων στις χώρες όπου ανήκουν. Εκεί ισχύει ο νόμος ότι όταν κάτι θεωρείται κλοπιμαίο οπουδήποτε ανά τον κόσμο, θεωρείται αυτόματα παράνομο στην πολιτεία της ΝΥ και απαγορεύεται όχι μόνο η μεταπώληση αλλά και η απλή κατοχή στην ΝΥ. Αυτό είναι αντίθετο με την πρακτική άλλων, προηγμένων υποτίθεται, πολιτιστικά χωρών όπως η Γαλλία, η Γερμανία, η Ελβετία, ο Καναδάς, η Σιγκαπούρη και το Χονγκ Κονγκ όπου όχι μόνο η κατοχή παράνομων αρχαιοτήτων δεν διώκεται, αλλά η κατοχή για κάποιο εκτεταμένο χρονικό διάστημα τέτοιων κομματιών τα αποχαρακτηρίζει και να τα νομιμοποιεί!

Στην Νέα Υόρκη ότι κομμάτι αρχαιολογικό έχει εξαχθεί από οποιαδήποτε χώρα χωρίς άδεια των τοπικών αρχών, ενώ υπάρχει νόμος προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς. Για την Ελλάδα o πρώτος τέτοιος νόμος έγινε γύρω στα 1927. Οτιδήποτε έχει εξαχθεί πριν το 1927 για την Ελλάδα (για παράδειγμα ο Κένταυρος εδώ που αποκτήθηκε το 1917 από το Μητροπολιτικό Μουσείο) δεν μπορεί να θεωρηθεί παράνομο σύμφωνα με το ισχύον νομικό καθεστώς στην Νέα Υόρκη.

Σημαντικός είναι ο ρόλος του ομογενούς Ματθαίου Μπογδάνου, επικεφαλής της Μονάδας Διακίνησης Αρχαιοτήτων και αντιεισαγγελέα του Μανχάταν[5]. Η ομάδα του έχει ταυτοποιήσει κλοπιμαία που βρέθηκαν στην κατοχή του ίδιου του Μητροπολιτικού Μουσείου (!) καθώς και πάμπλουτων συλλεκτών όπως ο Βρετανός αρχαιοπώλης Robin Symes και ο γκαλερίστας Michael Ward κάτοικοι και οι δύο Νέας Υόρκης. Επιστροφές ελληνικών αρχαιοτήτων από αυτές τις προσπάθειες έχουν δημοσιευτεί αρκετές φορές τα τελευταία χρόνια στον τύπο [6,7]

[1] https://www.facebook.com/groups/273892766348819/posts/1272667256471360
[2] https://www.metmuseum.org/art/collection/search/249228
[3] Βρίσκω την ευκαιρία να σας συστήσω το διαδικτυακό μάθημα του επίτιμου καθηγητή Θ. Τάσιου για την Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία 1: Βασικές Τεχνολογίες, από ένα βαθύ γνώστη των πραγμάτων της τεχνολογίας (καθηγητής ΕΜΠ γαρ).
https://mathesis.cup.gr/courses/course-v1:GreekCivilization+GC+24A/about
[4] https://el.wikipedia.org/wiki/Νέσσος
[5] Ένας Ελληνοαμερικανός διώκτης του παράνομου εμπορίου αρχαιοτήτων https://www.facebook.com/antonis.zavaliangos/posts/pfbid02JLPmRXTHpxuu6RQ59KXAcPuf1epd8Ma88X1Lv2aVnUigyTv8RHMBS5Ld4RkEb2x9l
[6] «Τριάντα αρχαιότητες επιστρέφουν από τη Νέα Υόρκη στην Ελλάδα», 18 Δεκεμβρίου 2023, Ναυτεμπορική,  https://www.naftemporiki.gr/culture/museums/1550596/trianta-archaiotites-epistrefoyn-apo-ti-nea-yorki-stin-ellada/
[7] Νέα Υόρκη: Επιστροφή 55 αρχαιοτήτων μεγάλης αξίας στην Ελλάδα, 24/02/2022, Euronews,
https://gr.euronews.com/culture/2022/02/24/nea-iorki-epistrofi-55-archaiotiton-megalis-axias-stin-ellada

No. 1830 Ο Ζερόμ στο Πήλιο – μέρος 1ο

Τον Ζερόμ τον πάω. Πολύ περισσότερο όταν επισκέπτεται το Πήλιο. Η εκπομπή του “Φτάσαμε” μερικές μέρες πριν (24/3/2024) πήγε Πήλιο. Ζαγορά, Βυζίτσα, Τσαγκαράδα, Μηλιές είδα στο πρώτο μέρος. Μια εκπομπή με ένα ευχάριστο συνδυασμό ιστορικών και λαογραφικών στοιχείων, μαγειρική, ωραία μουσική, χιούμορ και ένα ζεστό διαπροσωπικό στυλ – όπως είπα τον πάω. Είδα και τον αγαπητό Christos Martzos κάπου εκεί στο 30:30 Πολύ απόλαυσα την εκπομπή αυτή – ο σύνδεσμος στην εικόνα σας στέλνει στο Ertflix όπου μπορείτε να τη δείτε και εσείς. Νομίζω ότι αύριο είναι το δεύτερο μέρος στις 5:00μμ στην ΕΡΤ. Θα το δω Αλλά κι αν δεν μπορείτε, θα είναι στο ERTFLIX σύντομα μετά.

No. 1829 Πίνακες σχετικοί με την περιοχής μας από τo Greek Sale του Bohnmas 24/4/2024

Σοφία Καλογεροπούλου
“Θεόφιλος – Σιδηροδρομικός Σταθμός Βόλου”,
Εκτίμηση €8,000 – €12,000
Το έργο αυτό της καταξιωμένης ναΐφ ζωγράφου είχε εκτεθεί στο Μουσείο της Πόλης του Βόλου, στην έκθεση με τίτλο «Απ’ τη μεριά των σοφών και των τρελών: Αφιέρωμα στον Θεόφιλο Χατζημιχαήλ» (2020)

Γεώργιος Κοσμαδόπουλος, “Σκηνή σε ελληνικό χωρίο”
Εκτίμηση €3,000 – €5,000. Να είναι Πήλιο;

3. Γεώργιος Γουναρόπουλος “Νύμφη”
Εκτίμηση €6,000 – €8,000. Θυμίζω ότι ο Γουναρόπουλος έμεινε για λίγα χρόνια στην Ευξεινούπολη Αλμυρού – μιας και η οικογένεια τους ήταν πρόσφυγες από την Σωζόπολη (στην σημερινή Βουλγαρία) και είναι ο αγιογράφος της Αγίας Τριάδας Νοσοκομείου Βόλου.

Έχει και αρκετά του Θεόφιλου αλλά είναι όλα από την εποχή της Μυτιλήνης. Εδώ “Ο Στρατάρχης της Πελοποννήσου Θεόδωρος Κολοκoτρώνης”Εκτίμηση €130,000 – €180,000! O Θεόφιλος φαίνεται ότι εμπνεύστηκε από το άγαλμα του Λάζαρου Σώχου στην Σταδίου στην Αθήνα (πιθανώς ο Θεόφιλος να το είδε σε φωτογραφία)

No. 1821. Ο Κοραής και ο Ρήγας Φεραίος βοηθούν την Ελλάδα να εγερθή (πίνακας Θεόφιλου)

Ο πίνακας (64 x 44 εκ.) δωρήθηκε από τον Αλ. Ξύδη στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, στην Θεσσαλονίκη.
Πηγή (κακώς γράφει 19ο αι.)
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a7Ο_Ρήγας_Βελεστινλής_και_ο_Αδαμάντιος_Κοραής_υποβαστάζουν_την_Ελλάδα_-_Θεόφιλος_-_19ος_αιώνας.jpg

No. 1821. Ο Κοραής και ο Ρήγας Φεραίος βοηθούν την Ελλάδα να εγερθή (πίνακας Θεόφιλου)

————————

Η ανάρτηση έχει αριθμό 1821 ; ) και μια κουβέντα στην ομάδα της Συζήτησης μου έδωσε την αφορμή. Η εικόνα είναι πλέον γνωστή και κυκλοφορεί στο ίντερνετ (μερικές φορές με το κείμενο κομμένο). Για λόγους πληρότητας βάζω εδώ, σε ένα σημείο, όλη την πληροφορία που έχουμε για τον πίνακα αυτό σε ένα μέρος. Ο Θεόφιλος τον ζωγράφησε κατά την “περίοδο του Πηλίου” [1]. Ανήκε στην συλλογή Αλέξανδρου Ξύδη [2] ο οποίος την παραχώρησε με την διαθήκη του στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Όπως έχουμε ξαναπεί (π.χ., [3]) κάποια έργα του Θεόφιλου είναι εμπνευσμένα από λιθογραφίες και κάρτες της εποχής. Κάποιοι το θεωρήσαν αυτό υποτιμητικό, αλλά ας διαβάσουμε τι είπε ο Αλέξανδρος Ξύδης για το έργο αυτό:

Ο πίνακας του Θεόφιλου με τον Κοραή και τον Ρήγα ν’ ανασηκώνουν την Ελλάδα «ολισθήσασα» δεν μ’ έλκυσε ούτε για το θέμα του, όσο πρωτότυπο και να φάνταζε στη σύλληψή του, ούτε για την «αφελή» εκτέλεσή του, ούτε για τη ζωηρή αντίθεση των κατάμαυρων κοστουμιών των δύο άντρων – τη ρεντιγκότα του Κοραή και τη φοντραρισμένη με μπλε χιτώνα του Ρήγα σε συναρπαστική αντίθεση με τον πορφυρό χιτώνα της πληγιασμένης Ελλάδας, αλλά για τη μεγαλοφυή μετατροπή μιας μαυρόασπρης προφανώς γκραβούρας που τράβηξε την προσοχή του Θεόφιλου, τον συγκίνησε με το απρόοπτο θέμα της και την ερμήνεψε με τα πινέλα του και τα πιο εκφραστικά χρώματα, το μαΰρο και το κόκκινο, σ’ ένα φόντο από σπασμένα αρχαία μάρμαρα μιας ερειπωμένης Ελλάδας.

Το χρώμα είναι εδώ η προσφορά του Θεόφιλου στο ζωντάνεμα αυτής της άχαρης σκηνής. Ο Θεόφιλος τα άντλησε όλα βαθιά από την ενστικτώδη γνώση του τόπου του, των αρχαίων του, για να φτιάξει αυτόν τον πίνακα με την πληγιασμένη Ελλάδα να «ολισθαίνει» και να υποβαστάζεται από τους δύο «προφήτες» της, τον σοφό Κοραή και τον βάρδο Ρήγα, σε μια σκηνή ζωντανεμένη μέσ’ από τη γνώση και την αίσθηση του χρώματος του ελληνικού τόπου, ενός τόπου δικού του.

Η τέχνη του δημιουργού που ανασυνθέτει την άψυχη γκραβούρα με τα «μάτια της ψυχής του» είναι αυτό που κάνει τον Θεόφιλο μεγάλο δάσκαλο της τέχνης και όχι απλώς έναν γραφικό λαϊκό τεχνίτη.

Ο Κοραής και ο Ρήγας Φεραίος βοηθούν την Ελλάδα να εγερθή Χαρτόνι ΧxΧ, υπογραφή Θεόφιλος Χατζημιχαήλ 19ΧΧ (δυσανάγωστο)

Πηγές της παράστασης του Θεόφιλου υπάρχουν σε διάφορες λιθογραφίες της εποχής που παρουσιάζουν το θέμα της πληγωμένης Ελλάδας, υποβασταζόμενης από τον Ρήγα Φεραίο και τον Κοραή ή έναν από τους δύο. Πλησιέστερη εκδοχή είναι μια λιθογραφία τυπωμένη στην Αθήνα υπό Αδάμ. (δεύτερη εικόνα)”

“Πηγές της παράστασης του Θεόφιλου υπάρχουν σε διάφορες λιθογραφίες της εποχής που παρουσιάζουν το θέμα της πληγωμένης Ελλάδας, υποβασταζόμενης από τον Ρήγα Φεραίο και τον Κοραή ή έναν από τους δύο. Πλησιέστερη εκδοχή είναι μια λιθογραφία τυπωμένη στην Αθήνα υπό Αδάμ. (αυτή η εικόνα)”
Κείμενο από το άρθρο του Αλέξανδρου Ξύδη, “Θεόφιλος και Ρήγας”, περ. Αντί, περίοδος Β’, έτος 25°, τεύχος 652, 16 Ιανουαρίου 1998, σελ. 6-7.

Κείμενο από το [4]

[1] Η ακριβής ημερομηνία μου διέφευγε. Είναι γραμμένη στο κείμενο του [4] αλλά όχι καθαρά. Ευχαριστώ τον κ. Giorgio Asderis που υπέδειξε ότι είναι του 1911

[2] Ο Αλέξανδρος Ξύδης ήταν σημαντική πολυσχιδής προσωπικότητα
https://el.wikipedia.org/wiki/Αλέξανδρος_Ξύδης
https://www.kathimerini.gr/culture/200174/apeviose-o-alexandros-xydis

[3] No. 1505 Θεόφιλος – Στεφ. Στουρνάρας – Αγχίαλος
https://www.facebook.com/MagnesiaStoPerasmaTouChronou/posts/3062523763872990

[4] Αλέξανδρος Ξύδης “Θεόφιλος και Ρήγας”, περ. Αντί, περίοδος Β’, έτος 25°, τεύχος 652, 16 Ιανουαρίου 1998, σελ. 6-7.Για όσους δεν το γνωρίζουν όλα τα τεύχη του ΑΝΤΙ είναι ψηφιοποιημένα στο http://pandemos.panteion.gr/

No. 1820 Προεκλογική ομιλία του Ε. Βενιζέλου στον Βόλο (26 Οκτ. 1920)

Βρήκα αυτή την φωτογραφία αυτή (κοιτάξτε που έχει σκαρφαλώσει ο τύπος στα δεξια! στο βάθος οι Πυριτιδαποθήκες στα Πευκάκια) στο βιβλίο “Ainsi partit Venizelos” του Rene Puaux του 1923 που έχει μεταφραστεί και στα Ελληνικά (Έτσι έφυγε ο Βενιζέλος, μετάφραση Ντίνα Νίκα, 1994, Εκδ. Κάτοπτρο-Ιστορητής).

Η ημερομηνία δεν μου “κάθισε καλά”. Tο 1921 μου φάνηκε σωστό γιατί ο Βενιζέλος είχε φύγει ήδη. Βρήκα το γαλλικό κείμενο στο Google [1] που μιλούσε για τις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1910 που τις έχασε παταγωδώς ο Βενιζέλος και τα γεγονότα που τον οδήγησαν στην εξορία. Άρα το 1921 ήταν τυπογραφικό λάθος. To δεύτερο περίεργο ήταν η ημερομηνία μιας και οι εκλογές έγιναν στις 1 Νοεμβρίου. Το μυαλό μου πήγε στην διαφορά του ημερολογίου μιας και το βιβλίο είναι στα γαλλικά. Άρα μιλάμε για τις 26 Οκτωβρίου 1920 κατά το παλιό ημερολόγιο που κλείνει τις ερωτήσεις.

Βρήκα και την πρώτη σελίδα μιας εφημερίδας (βενιζελικής προφανώς) που μιλάει για την προεκλογική παρουσία του Βενιζέλου αυτή την μέρα , όπου μάλιστα μ


Η φωτογραφία περιέχει πολλά πλακάτ με μια άγκυρα – το σήμα των Φιλελευθέρων τω καιρώ εκείνω. Ο Puaux μας λέει (σε μια πολύ πρόχειρη/ελεύθερη μετάφραση):

“Το μεγάλο εμπορικό λιμάνι ήταν ο πρώτος σταθμός στη Θεσσαλία. Από το σημείο της απόβασης [ήρθαν με πλοίο από Χαλκίδα] έως το σπίτι του υφυπουργού [μιλάει για τον Σπυρίδη που το σπίτι τους ήταν στην παραλία – στην … σημερινή οδό Σπυρίδη] της πόλης, η Επιτροπή έστησε μια σειρά από γαλανόλευκους πυλώνες με τα εθνικά χρώματα που έφεραν καρτούλες με τα ονόματα των ελληνικών νικών και των απελευθερωμένων πόλεων Το μπαλκόνι του σπιτιού έχει θέα στην προκυμαία και το πλήθος είναι πολύ πυκνό. Μετράω 8 έως 9.000 άτομα, εκατό σε μήκος και ογδόντα σε βάθος [τεράστιος αριθμός για μια πόλη 30000 κατοίκων – προφανώς φέραν κόσμο – αλλά μάλλον υπερβάλει]. Σε αυτό το πλήθος κυριαρχεί ένας έφιππος που κρατά μια μεγάλη άγκυρα από φυσικά λουλούδια, καθώς και οι άγκυρες και τα πορτρέτα του Βενιζέλου που κρατάει το πλήθος σε κοντάρια”.

Την επόμενη μέρα ο Βενιζέλος φεύγει για την Θεσσαλονίκη. Ο ενθουσιασμός και η αυτοπεποίθηση δεν δούλεψαν. Ο Γ. Μαυρογορδάτος [3] μας λέει “Με την κατάληψη της Σμύρνης ακολούθησαν η Συνθήκη του Νεϊγύ με την ηττημένη Βουλγαρία, η κατάληψη της Θράκης και η υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών στις 28 Ιουλίου 1920. Ο Βενιζέλος ήταν βέβαιος ότι, χάρη στις διπλωματικές του επιτυχίες, με επιστέγασμα την Συνθήκη ων Σεβρών, θα κέρδιζε τις εκλογές που έγιναν τελικά στις 1 Νοεμβρίου 1920. Το ίδιο πίστευαν και οι περισσότεροι συνεργάτες του. Η οικτρή διάψευση αυτών των προβλέψεων μοιάζει έκτοτε σχεδόν ανεξήγητη και δεν παύει να προβληματίζει, επειδή η εκλογική ήττα του Βενιζέλου είχε ανεπανόρθωτες συνέπειες, με κατάληξη την Μικρασιατική Καταστροφή”.

Τον επόμενο χρόνο στην ίδια παραλία θα έφταναν οι “Εκ Νικομηδείας” εκτοπισμένοι από τον ίδιο τον Ελληνικό Στρατό, και σχεδόν δύο χρόνια μετά θα έφτανε το “Μαύρο Κύμα” των προσφύγων της Καταστροφής… Θρίαμβοι και καταστροφές…

[1] https://books.google.com/books?id=DXH-dlx7qcoC&pg=PA33
[2] Πρόκειται για τον Κ. Σπυρίδη – δείτε μια επιστολική κάρτα έκδοσης Σ. Στουρνάρα με την υπογραφή του που υποδεικνύει το σπίτι των Σπυρίδηδων στην παραλία. Δείτε εδώ:
412. Με τις καλύτερες και πιό ειλικρινείς ευχές για το καινούργιο έτος
https://www.facebook.com/photo/?fbid=447829402009119&set=a.255813411210720
[3] Μαυρογορδάτος Γ. “1915 Ο εθνικός διχασμός”, εκδ. Πατάκη, 2015. Έχω την 11η (!) έκδοση.

Νο. 1819 Τριάντα Νυχτερινά του Χατζηδάκι – Εξώφυλλο και οπισθόφυλλο Τιτίνας Κουτσίνας

Μιας και ήρθε η κουβέντα στην ομάδα της Συζήτησης στην Τιτίνα Κουτσίνα [1], είπα να ανεβάσω το εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο του δίσκου “Τριάντα Νυχτερινά” του Χατζηδάκι (Πάμε μια βόλτα στο φεγγάρι κλπ) που φιλοτεχνήθηκαν από την Τιτίνα Κουτσίνα (στην πρώτη έκδοση του 1983). H φιλία του Χατζηδάκι με τον Φίλιππο και την Τιτίνα Χατζηδάκι είναι γνωστή – όπως είναι γνωστές και οι φωτογραφίες του Χατζηδάκι στην Μακρινίτσα [2,3].

[1] https://www.facebook.com/photo/?fbid=1885676781835322&set=gm.1670801806657901
[2] Γιάννης Καρλόπουλος, Ο σκληρός της Μακρυ-Νίτσας, Ποπαγάνδα, 22 Αυγ. 2014
https://popaganda.gr/postscripts/o-skliros-tis-makri-nitsas
[3] https://yorgosmouloudakis.wordpress.com/2015/07/30/η-δικη-μου-μακρινιτσα/

ΣΗΜ. Οι εικόνες είναι από το https://www.discogs.com/master/391991-Μάνος-Χατζιδάκις-30-Νυχτερινά

No. 1818 Oι “Διόσκουροι” ντε Κίρικο

“Πορτραίτο με τον αδερφό”, είναι ο τίτλος του πίνακα αυτού του Τζόρτζιο ντε Κίρικο (1924). Ομοιότητες και διαφορές και οι δύο συνυπάρχουν σχεδόν αινιγματικά – αν μου επιτραπεί η έκφραση μιας και η λέξη “αίνιγμα” κυριαρχεί στο έργο και στην σκέψη και των δύο. Και τα αινίγματα είναι πολλά. Για παράδειγμα, γιατί ο Αλβέρτο ντε Κίρικο άλλαξε το όνομά του σε Σαβίνιο; Ο ίδιος δεν μας άφησε καμμιά εξήγηση στα πάμπολλα γραπτά του. H εύκολη εξήγηση – ότι το έκανε για να ξεχωρίσει από τον αδερφό του – δεν είναι (για μένα) πολύ πειστική. Σε όλα τα λογοτεχνικά του έργα, ο Savinio αγαπούσε να κρύβεται πίσω από αναρίθμητα alter ego, όπως Aniceto, Nivasio Dolcemare, Mister Dido, Mister Münster, Innocenzo Paleari, Animo, Carmelo κ.λπ. Κάποιοι ιστορικοί τέχνης λένε [1] ότι πιθανόν να πήρε το όνομά του από τον Savinien de Cyrano de Bergerac (τον γνωστό Συρανό ντε Μπερζεράκ) ο οποίος στον τάφο του έχει ένα επίγραμμα που λέει ότι ήταν “«Φιλόσοφος, επιστήμονας, ποιητής, ξιφομάχος, μουσικός, εναέριος ταξιδιώτης, κατασκευαστής κοφτερών ανταπαντήσεων και εραστής (όχι προς όφελός του!) που ήταν τα πάντα και που δεν ήταν τίποτα”, ένα επίγραμμα που εικάζεται ότι ο Σαβίνιο θεώρησε ότι ταίριαζε και στον εαυτό του.

Και οι δυό τους αυτοναφερόταν ως “Διόσκουροι”. Όμως οι διαφορές τους ήταν πολλές και περίεργες. Ο Τζόρτζιο ήταν κυρίως ζωγράφος με λίγες προσπάθειες στον γραπτό λόγο. Ο Αλμπέρτο ήταν και ζωγράφος, μουσικός, ποιητής, συγγραφέας, συνθέτης όπερας και άλλα πολλά. Ο Τζόρτζιο θαυμάζει την μυθολογία και την κλασσική Ελλάδα αλλά οι αναφορές του στο Βόλο είναι ελαχιστότατες. Αντίθετα ο Αλμπέρτο αναφέρει συχνότατα τον Βόλο, το Πήλιο και την ζωή του εδώ πολύ συχνά [2,3] . Ο Σαβίνιο που γεννήθηκε στην Αθήνα, αλλά έζησε την παιδική του ηλικία στον Βόλο, έχει γράψει και ένα πραγματικό ύμνο στη πόλη, “Alla citta della mia infancia dico” (“Λέω στην πόλη της παιδικής μου ηλικίας”) στο βιβλίο του Casa “La Vita” – που μένει ακόμα αμετάφραστο από τα ιταλικά [4, 5]. Ο Τζόρτζιο σχεδόν δεν έχει καμία αναφορά στην αδερφή του Αδελαϊδα που πέθαινε πολύ μικρή. Ο Αλμπέρτο γράφει συνέχεια γι’ αυτήν… Και άλλες πολλές διαφορές – κάποιες που με αναστατώνουν – τις οποίες μόλις έχω αρχίσει να συνειδητοποιώ και να ψάχνω. Θα επανέρθω στο θέμα αυτό…

[1] Nicol Maria Mocchi, The enigma of the double: Sources and symbols in Alberto Savinio’s poetics, Italian Modern Art, Alberto Savinio, Issue 2, July 2019.
[2] 764. “Αντικείμενα στο δάσος” Αλμπέρτο Σαβίνιο 1928
https://www.facebook.com/MagnesiaStoPerasmaTouChronou/photos/a.255813411210720/784451821680207/
[3] 552. Αλμπέρτο Σαβίνιο (Αντρέα Αλμπέρτο ντε Κίρικο)
https://www.facebook.com/MagnesiaStoPerasmaTouChronou/photos/a.255813411210720.60359.255808977877830/552781701513888/?type=1&theater
[4] No. 1619 Αλμπέρτο Σαβίνιο (Αντρέα ντε Κίρικο) – ο ιδιοφυής αδελφός του Τζόρτζιο ντε Κίρικο
https://www.facebook.com/MagnesiaStoPerasmaTouChronou/photos/a.255813411210720/4110433239082032/
[5] Το κείμενο στα ιταλικά: https://www.facebook.com/groups/273892766348819?multi_permalinks=354849824919779 

Νο. 1817 Διατηρητέo επί Δημητριάδος και Κουταρέλια

Φωτογραφία από ανάρτηση του Δημήτρη Αγγελο στην ομάδα της Συζήτησης
https://www.facebook.com/groups/273892766348819/posts/1471223026615781/

Συνεχίζοντας από την γνωστή μελέτη του 1990 (δείτε ανάρτηση Νο. 1810 [1]) περνάμε στο κτίριο Νο 5. Πολύ γνωστό στο Βολιώτικο κοινό μιας και πρόκειται για το κτίριο Παλούκα, που έχει αναφερθεί συχνά στην ομάδα της Συζήτησης (οι περισσότερες φωτογραφίες εδώ είναι από εκεί – η ακριβής πηγή για την κάθε μία βρίσκεται στην λεζάντα κάθε φωτογραφίας).

Στο άρθρο της με τίτλο “Όπου γλέντι και … Παλούκας” [3] η Άννα Κουτσελίνη μας λέει ότι το κτίριο αρχικά κτίστηκε γύρω στα 1894 από τον Θωμά Παλούκα και αργότερα πέρασε στο γυιο του Γιάννη Θ. Παλούκα. Χρησιμοποιήθηκε σαν ωρολογοποιείο/κοσμηματοπωλείο, και μετεξελίχθηκε στο γνωστό κατάστημα δίσκων μουσικής! Το “όπου γλέντι και Παλούκας” και άλλα πιασάρικα διαφημιστικά σλόγκαν είναι γνωστά στους παλιότερους Βολιώτες.

Χαρακτηριστικό διαφημιστικό “τρικ” ήταν ένα ανθρωπάκι 30 περίπου πόντων που κινούνταν σαν να υποκλίνονταν στους περαστικούς που κοιτούσαν την βιτρίνα του καταστήματος. Ο αγαπημένος Γιάννης Τσίγκρας που σε ένα ποίημα του (“Είχαν χέρια μακριά”, σελ. 538 στο [3]) τον αποκαλεί τον “με ηλεκτρισμό καταφάσκοντα κούκλο του Παλούκα” σε ένα άλλο ποίημα του (σελ. 331 στο [3]) με τίτλο “Ο κούκλος του Παλούκα”

“Εκτός απ’ τα ραφεία, μου άρεσε κι εκείνος

ο πελώριος κούκλος του Παλούκα.

Δεν έκανε τιποτ’ άλλο απ’ το να κουνάει,

σε μιαν αέναη κατάφαση, το κεφάλι του.

Πιο πέρα, στον ίδιο δρόμο, άκουγες, στης Σώταινας,

βραχνά τραγούδια και γυαλικά που έσπαζαν

(απαγορευμένη για μας, τα παιδιά, περιοχή).”

Χαρακτηριστικό του κτιρίου (που υπάρχει σε κακή κατάσταση ακόμα) είναι ο ρυθμός των επάνω ορόφων που δείχνει περίπου 1920-1930. Επομένως προτέθηκαν στο αρχικό κτίριο που είχε κτίστηκε λίγο μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας. Αυτοί οι απάνω όροφοι χρησιμοποιήθηκαν ως ξενοδοχείο. Μας λέει ο Γιάννης Τσίγκρας (“Και μια κάφτρα τσιγάρου” σελ. 50 στο [3]) πάλι:

“Θυμάσαι τον κούκλο που ανεβοκατέβαζε το κεφάλι – ένα καλώδιο

χάνονταν στη βιτρίνα. Το μόνο αξιοθέατο της πόλης.

Αργότερα έμαθες ότι το νεοκλασικό,

που στέγαζε το εργαστήρι χρυσοχοΐας του Παλούκα, υπήρξε,

στο μεσοπόλεμο, τριώροφος οίκος ανοχής, με τα κορίτσια

τη μαντάμ και τον πιανίστα.”

Αργότερα ήταν κλινική (Παθολογική Κλινική “Ο Ιπποκράτης” Γ.Δ. Σαρρηγιάννη). Σήμερα οι επάνω όροφοι μένουν ερειπωμένοι.

Στο ισόγειο λειτουργούν ακόμη καταστήματα. Το κτίριο έχει κηρυχθεί διατηρητέο (ΥΠΕΧΩΔΕ 12207/29-02-2008 και ΑΑΠ/134/10-04-2008), αλλά είναι σε κακή κατάσταση και χειροτερεύει.

Από σχόλιο του Κ. Βουλγαράκη στην ομάδα της Συζήτησης
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=5979865222074836&set=p.5979865222074836&type=3

Και φτάνουμε στο δύσκολο θέμα της διατήρησης των διατηρητέων. Είναι ένα δύσκολο πρόβλημα ιδίως όταν το κτίριο ανήκει σε ιδιώτες που είτε δεν μπορούν οικονομικά είτε δεν θέλουν να επωμιστούν το κόστος συντήρησης αυτών των κτιρίων. Είναι ένα θέμα όχι μόνο Βολιώτικο, αλλά πανελλήνιο. Είναι πολύπλοκο και θέμα πολιτικό μιας και το τρέχον θεσμικό πλαίσιο είναι προφανώς αναποτελεσματικό. Θα αποφύγω λοιπόν να το συζητήσω περαιτέρω (να μην παραβώ τους κανόνες που ο ίδιος έβαλα για την σελίδα). Όμως διάβασα πρόσφατα το [4], ένα πρόσφατο κείμενο του Καθ. Νικόλαου Τριανταφυλλόπουλου του Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, της Πολυτεχνικής Σχολής, Πανεπιστήμιου Θεσσαλίας και απλά το παραθέτω.

Είναι κρίμα να βρίσκονται τέτοια κτίρια σε τέτοια κατάσταση.

[1] Νο. 1810 Διατηρητέο επί της Δημητριάδος μεταξύ Ηπείρου και Π. Μελά (“Στανταρ Αλιμπέρτη”)

[2] Κουτσελίνη Α.”Όπου γλέντι και .. Παλούκας”, Ώρες, 7 Αυγ. 1986, σελ. 10-11

[3] Γιάννης Τσίγκρας, Ποιήματα, Εκδ. Ενδυμίων

[4] Νικόλαος Τριανταφυλλόπουλος, “Μια πρόταση για την αξιοποίηση των διατηρητέων κτηρίων στην Ελλάδα”, Ιαν. 2024, https://www.dianeosis.org/…/01/pp_diatiritea_ktiria.pdf

Από σχόλιο της κυρίας Κατ. Μολιού (ο παππούς της είχε το διπλανό μαγαζί – με το ρολόι) στην ομάδα της Συζήτησης https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1700515503768354&set=p.1700515503768354&type=3

Από ανάρτηση του @Kostas Dorkas στην ομάδα της Συζήτησης.
https://www.facebook.com/groups/273892766348819/posts/498478687223558/

Από την μελέτη της ομάδας εργασίας του ΤΕΕ Βόλου (1991) “ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΜΝΗΜΕΣ
ΖΩΝΤΑΝΑ ΤΜΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ”

Απο Google Maps (Μάρτιος 2023)

No. 1816 Το αμφιθέατρο του Α’ Γυμνασίου

Κομμάτι “νεώτερης” ιστορίας. Πέρασα εκεί μια σχολική χρονιά την δεκαετία του εβδομήντα. Πενήντα χρόνια πριν!…
Κυρίαρχη φυσιογνωμία εκείνη την χρονιά ο μακαρίτης καθηγητής Μαθηματικών Δ. Χριστόπουλος. Άγριος μας φαινόταν τότε. Τρόμος των μη επιμελώς και των αδυνάτων στα μαθηματικά. Ομαλοποιούνταν η ατμόσφαιρα με την δυναμική αλλά ήρεμη παρουσία της Π. Βέτσικα. Μια στην φωτιά και μια στο αμόνι κάποιοι σχηματοποιήθηκαν. Άλλοι δεν ταίριασαν στα καλούπια. Λίγο ως πολύ όλοι βρήκαν το δρόμο τους. Και από αυτούς που τον έχασαν, μερικοί τον ξαναβρήκαν. Και αυτοί οι τελευταίοι ίσως ήταν οι πιο δυνατοί.

ΣΗΜ. Από ένα βίντεο που είχε κυκλοφορήσει σε CD για το Α’ Γυμνάσιο Βόλου, που αν θυμάμαι καλά μου το είχε στείλει ο ΝΦ (?). Ευχαριστώ πολύ!