514. Το πρώτο “ρυμοτομικό” σχέδιο του Βόλου (1842-43)

Όπως μας είχε θυμήσει ο φίλτατος Γιάννης Γ. εδώ http://tinyurl.com/n2y9wql “με έγγραφη αναφορά τους στις 4 Αυγούστου 1841, απευθυνόμενη προς τον Σουλτάνο, 67 Πηλιορείτες ζητούσαν τη χορήγηση άδειας γιά το κτίσιμο νέας πόλης, έξω από τα τείχη του Παλιού Βόλου, εκεί όπου βρίσκεται σήμερα η συνοικία των Παλαιών”. Η πειθώ και η μαλαγανιά των Πηλιορειτών, αλλά πιθανώτατα και το απαραίτητο χρήμα που έρευσε στο προσωπικό ταμείο του Σουλτάνου είχαν αποτέλεσμα. “Ο Σουλτάνος δέχτηκε την αίτηση τους. Σύμφωνα με τις πληροφορίες του βρετανού πρόξενου Η. Suter, οι ντόπιοι, πριν προχωρήσουν στην οικοδόμηση ήταν πολύ προσεκτικοί, και ακολούθησαν όλες τις διαδικασίες που έπρεπε. Ζήτησαν την αποστολή ενός μηχανικού από την Πύλη, που χαρτογράφησε την περιοχή και εκπόνησε «ένα κανονικό σχέδιο, με δρόμους που ορίζονται σε ορθές γωνίες, αντάξια μιας ευρωπαϊκής πόλης » [1].

Το σχέδιο αυτό βλέπουμε σήμερα εδώ. Προέρχεται από το αρχείου του Πρωθυπουργού στην Κωνσταντινούπολη (Basbakalik Devlet Arsivleri Genel Mudurlugu) και έχει μέγεθος 71×81 cm. Χρονολογείται στα 1842-43. H καθ. Αλεξάνδρα Γερόλυμπου [1] μας λέει oτι η βασική λεζάντα γράφει « Αυτό είναι ένας τοπικός χάρτης του φρουρίου του Βόλου και το λιμάνι , με τις λεπτομέρειες του, το οποίο έχει σχεδιαστεί εκ νέου. Τα γράμματα του παλιού τουρκικού αλφαβήτου υποδεικνύουν τις θέσεις των νέων πέτρινων καταστηματων και τα κτίρια που έχουν γίνει ή είναι υπό κατασκευή, ή για τα οποία έχει δωθεί πολεοδομική άδεια κατά μήκος της ακτής». Η αριστερή πλευρά του σχεδίου δείχνει το παλιό φρούριο της πόλης του Βόλου, που περιβάλλεται από τείχη, με 27 προμαχώνες – ουσιαστικά μικροί πρόβολοι και πύργοι. Το σχέδιο προσφέρει πληροφορίες για την υπάρχουσα περιτειχισμένη πόλη που «αποτελείται από 130 κατοικίες , ένα οπλοστάσιο, ένα κανονικό και ένα εγκαταλελειμμένο εσωτερικό κάστρο, καθώς και δύο τζαμιά, λουτρά (χαμάμ) και στρατώνες πυροβολικού». Έξω από τα τείχη, στην περιοχή που κατεβαίνει προς τη θάλασσα, σημειώνει το σχέδιο «καταστήματα και σπίτια και εργαστήρια και ένα αστυνομικό τμήμα, καθώς και κρασοπωλεία, και ταβέρνες », και μπροστά από το λιμάνι η καραντίνα, καθώς και «η αγορά του Βόλου, με τα καταστήματα και εργαστήρια» . «Κατοικίες και καταστήματα» αναφέρονται δίπλα στο νότιοανατολικό πύργίσκο του κάστρου, ενώ «χωματουργικές εργασίες» προστατεύουν την πόλη από τη θάλασσα. Στα ανατολικά του φρουρίου, ξεκινώντας από τον «καταυλισμό των τσιγγάνων, αρχίζει ο δρόμος προς το νέο οικισμό. Μετά το γεφυράκι που διασχίζει την «τάφρο», «η περιοχή είναι γνωστή ως Kovalik και ανήκει σε μουσουλμάνους ιδιοκτήτες οι οποίοι ζήτησαν την άδεια να την ανακατασκευάσουν».

Σε απόσταση ακριβώς 500 μέτρων από το νότιοανατολικό πύργο ο δρόμος περνάει από ένα πέτρινο σημάδι που βρίσκεται στην ακτή, και σημειώνεται στο σχέδιο με μια διακεκομμένη γραμμή κάθετη προς την ακτή. Αυτο το « σημάδι τοποθετήθηκε από τον παλιό διοικητή του στρατού, τον αείμνηστο Ρεσίντ Πασά, και δείχνει τα όρια εντός των οποίων (από το κάστρο μέχρι εκεί) δεν επιτρέπεται να κατασκευαστούν κτήρια» . Από αυτή τη γραμμή και ανατολικά εκτείνεται η περιοχή στην οποία το νέο σχέδιο θα πρέπει να σχεδιάζονται τα κτίρια της καινούργιας πόλης.

Η προς ανάπτυξη περιοχή χαρακτηρίζεται ως «Νέα Μαγαζιά» και είναι αρκετά περιορισμένη σε έκταση. Αποτελείται από δύο οριζόντιες ζώνες κατά μήκος της ακτής, όπου κτίρια επρόκειτο να κατασκευαστούν, που χωρίζονται από ένα φαρδύ δρόμο (με την ένδειξη απλά «Δρόμος»). Η παράκτια ζώνη είναι περίπου 600 μέτρα σε μήκος και 25 μέτρα σε πλάτος. Το εύρος του μοναδικού δρόμου είναι περίπου 20 μέτρα. Η συνολική επιφάνεια της νέας πόλης (συμπεριλαμβανομένου και του δρόμου) φαίνεται ότι ήταν περίπου 4 στρέμματα σε αυτό το στάδιο (1841-1848). Εάν υπάρχει κάποια αλήθεια στον ισχυρισμό ότι ο αρχικός οικισμός περιελάμβανε
περίπου 80 κτίρια, τότε μπορούμε να υποθέσουμε ότι το μέσο μέγεθος κάθε οικοπέδου ήταν περίπου 300 τετραγωνικών μέτρων.

Η περιγραφή του χάρτη είναι ελεύθερη απόδοση από τα αγγλικά από το [1]

[1] Alexandra Yerolympos, “Urban reform in times of change, 1839- 1881. Ottoman town planning and frontier cities of Thessaly: The case of Volos”, European Association for Urban History Conference, Prague 2012