H διακοπή της οικοδόμησης του Νέου Βόλου (1856-1863)

Συνεχίζοντας την εξιστόρηση για την αρχή της πόλης, είδαμε τις προάλλες το τουρκικό σχέδιο του 1842 εδώhttp://tinyurl.com/l3ydxok . Συνεχίζουμε σήμερα με τα επακόλουθα. Και πάλι πηγή των πληροφοριών είναι το [1]:

“Η υλοποίηση του σχεδίου ήταν αρκετά περιπετειώδης. Οι τοπικές αρχές προσπάθησαν πολλές φορές για να τη σταματήσουν, άλλοτε έμμεσα, απαγορεύοντας την κατασκευή ενός σχολείου, ή μια εκκλησίας, και ανέλαβαν πιο άμεση δράση το 1856, όταν απαγορεύσαν τελείως τα έργα.

Πώς μπορούμε να εξηγήσουμε αυτή την εχθρότητα; Η υπόθεσή μου είναι ότι έχουμε μια σαφή οικονομική σύγκρουση μεταξύ των Μουσουλμάνων γαιοκτημόνων και των υπαλλήλων επί τόπου και για την ανερχόμενη αστική τάξη των Χριστιανών. Πράγματι, λίγα χρόνια πριν το κτίριο ξεκινήσει, οι χριστιανοί έμποροι ποντάροντας στη μελλοντική χάραξη της πόλης, αγόρασαν όλες τις διαθέσιμες εκτάσεις επί των οποίων η νέα πόλη θα κατασκευάζονταν, και έτσι οι μουσουλμάνοι έμειναν με τα παλιά ακίνητα εντός και γύρω από την παλιά πόλη που διαρκώς έχαναν αξία. Πιθανώς υπό την πίεση των μουσουλμάνων γαιοκτημόνων, η κεντρική τουρκική κυβέρνηση σταμάτησε το κτίσιμο της πόλης. [Σημ. πιθανώς η εξέγερση του 1854 να έπαιξε και αυτή το ρόλο της]. Για 7 χρόνια, από το 1856 μέχρι το 1863 όλη η οικοδομική δραστηριότητα σταμάτησε, με αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Η παλιά πόλη του Βόλου παρέμεινε αυστηρά φυλασσόμενη μέσα στα τείχη, όπου οι πύλες κλείνουν με το ηλιοβασίλεμα, δεν υπήρχαν επαρκείς αποθήκες και το λιμάνι δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει στο μέγιστο των δυνατοτήτων του. Μετά από σημαντική πίεση των ξένων προξένων, και τη θετική γνωμοδότηση του Βαλή Ισμαήλ Πασά, το κτίσιμο της πόλης ξανάρχισε το 1863. Φαίνεται ότι οι οθωμανοί αξιωματούχοι είχαν πεισθεί ότι υπήρχαν κέρδη για όλους από το κτίσιμο της πόλης. Επίσης φαίνεται ότι ορισμένοι από αυτούς [Σημ. δηλαδή τους τούρκους αξιωματούχους], κατά κάποιο τρόπο, απέκτησαν κομμάτια γης στην νέα πόλη του Βόλου. Πιθανώς και οι Έλληνες να συνειδητοποίησαν ότι δεν θα μπορούσαν να έχουν τα πάντα για τον εαυτό τους.” [1]

Παρατίθεται εδώ το κείμενο μιας αναφοράς του άγγλου προξένου Στούαρτ στη Θεσσαλονίκη με ημερομηνία 25.2.1859 [2] που μας δίνει ενδιαφέρουσες πληροφορίες καθώς και μιά ιδέα του τρόπου σκέψης του σαν πρόξενος της Αγγλίας που άμεσα ενδιαφέρονταν για την ανάπτυξη του εμπορίου. Μας λέει λοιπόν ο Στούαρτ:

“Ισχυριζόμενος ότι υπάρχει κανονισμός που επιτρέπει σε ένα φρούριο να έχει ένα χώρο ασφαλείας τριγύρω, χωρίς κτήρια τριγύρω, ο Φουάντ Πασάς έχει δηλώσει ότι εκδόθηκε η εν λόγω απαγόρευση επειδή οι κάτοικοι του Νέου Βόλου προσπάθησαν να παραβιάσουν αυτή τη ζώνη ασφαλείας, Πρώτα απ΄ όλα δεν υπάρχει πραγματικά φρούριο κοντά στο Βόλο. Αυτό που αποκαλείται φρούρειο (Κάστρο) είναι μια μικρή πόλη, 220 μέτρα επί 220 μέτρα, που περικλείεται από ένα κακοφτιαγμένο τείχος, 15 έως 25 πόδια σε ύψος ανάλογα με την ανισότητα του εδάφους, με πύργίσκους ανά τακτά διαστήματα. Βρίσκεται σε απόσταση 300 μέτρων από την ακτή.

Το μισό του νότιου τείχους έχει ενισχυθεί και έχει 15 πολεμίστρες [Σημ. ανοίγματα για πυροβόλα], άλλες τόσες στο ανατολικό τείχος, και 5 πολεμίστρες στον πύργο της νοτιοανατολικής γωνίας. Τίποτα εκτός από μικρά πυροβόλα δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ασφάλεια σ΄αυτές τις πολεμίστρες, καθώς τα τείχη θα κατέρρεαν από την δόνηση μιας βαρύτερης εκπυρσοκρότησης. Ανατολικά και Βόρεια και καθώς και τμήμα του δύτικού τείχους περιβάλλεται από μια ρηχή τάφρο, άχρηστη για στρατιωτικούς σκοπούς, απλά μαζεύει λιμνάζοντα νερά, και ειναι μια πηγή αρρώστιας για τους εντός των τειχών.

Η θέση αυτού του λεγόμενου φρούριου δεν είχε επιλεγεί σωστά. Δεν εποπτεύει τις χερσαίες συγκοινωνίες, αλλά ούτε και τις θαλάσσιες μιας και ο κόλπος είναι ρηχός με αποτέλεσμα τα μεγάλα πλοία να αγκυροβολούν μόλις και μετα βίας εντός εμβέλειας. Ο χώρος μεταξύ του φρουρίου και της θάλασσας καλύπτεται από ένα συνονθύλευμα κτίριων, καταστήματων και σπιτιών, τα οποία απέχουν από το νότιο τείχος μόλις λίγα μέτρα. Είναι δε κάτω από τις κάνες των όπλων και, ενδεχομένως, στην γραμμή του πυρός τους.

Εάν η τουρκική κυβέρνηση θεωρεί πραγματικά αυτό τον τόπο σαν Φρούριο και ο κανονισμός που ο Φουάντ Πασάς ανέφερει ισχύει τότε τα κτίρια αυτά δεν θα έπρεπε να είναι εκεί που είναι. Αλλά συνεχίζουν [Σημ. οι τούρκοι;] να κτίζουν εκεί και ένα ικανού
μεγέθους κτήριο, που είχε αρχίσει να κτίζεται εκεί, έχει τώρα τελειώσει. Τα κτήρια αυτά είναι γνωστά ως “τα Παλιά Μαγαζεία» και ακριβώς επειδή είναι ανεπαρκή για το αυξημένο εμπόριο της περιοχής, προτάθηκε η νέα πόλη.

Μου είπαν ότι πριν αρχίσουν την καινούργια πόλη, [Σημ. οι ντόπιοι] πήραν όλα τα απαραίτητα μέτρα. ¨Ενας μηχανικός της κυβέρνησης έξετασε το έδαφος ένα σχέδιο εκδόθηκε, μια ζώνη 650 μέτρων εξαιρέθηκε για να δωθεί ζωτικός χώρος στο φρούριο, και ένα σημαντικό χρηματικό ποσό καταβλήθηκε στον ιδιωτικό πορτοφόλι του Σουλτάνου [Σημ. !!!!], και ένα αυτοκρατορικό φιρμάνι ελήφθη γύρω στα 1844, και η καινούργια πόλη άρχισε να κτίζεται.

Στην αποστολή μου (Νο 10 της 31 Δεκεμβρίου του 1858), επεσήμανα μερικά από τα αρνητικά αποτελέσματα που έχουν προκύψει από τη διαταγή παύσης των εργασιών. Αυτή η διαταγή δεν είχε λόγους στρατιωτικούς, και την κρίση μου αντίθετα φαίνεται να είναι μια κακή πολιτική απόφαση, ενώ τα σχόλια του Φουάντ Πασά τα βρίσκω να είναι λανθασμένα.. Μία πέτρινη στήλη στήθηκε για να ορίσει το όριο του Φρούριου. Το πλησιέστερο σπίτι [Σημ. της καινούργιας πόλης] απέχει τουλαχιστον 50 μέτρα από την στήλη αυτή, ενώ η επέκταση της πόλης έγινε προς την αντίθετη κατεύθυνση. Αν η κυβέρνηση είχε την παραμικρή υποψία μη υποταγής των κατοίκων της περιοχής αυτής, η καλύτερη πολιτική θα ήταν να ενθαρρύνει με κάθε τρόπο την οικοδόμηση μιας πόλης, όπου θα συγκεντρώνονται οι κατοικοι με τις οικογένειες και θα ελέγχονται εύκολα. Ενώ τώρα διαμοιράζονται στα γύρω χωριά, τα περισσότερα από τα οποία είναι δυσπρόσιτα.

Βέβαια η περιοχή του Νέου Βόλου δεν επελέγη με σύνεση. Το έδαφος είναι χαμηλό και τα νερά φεύγουν δύσκολα. Οικοδομικά υλικά πρέπει να μεταφερθούν από απόσταση, και τα νερά της θάλασσας είναι πολύ ρηχά, με αποτέλεσμα τα πλοία να μην μπορούν να πλησιάσουν σε απόσταση μισού μιλίου. Στην αντίθετη πλευρά του κόλπου, περίπου έναμισυ μίλι μακρυά, το έδαφος διαθέτει όλα τα προαπαιτούμενα για μια μεγάλη πόλη και εμπορικό σταθμό με βαθιά ύδατα από την ακτή και εύκολη πρόσβαση τόσο από ξηρά και θάλασσα. Εδώ οι αρχαίοι σοφότεροι από τους μοντέρνους στην επιλογή του εδάφους, χτίσανε τη εκτεταμένη πόλη των Παγασών, ίχνη της οποίας μπορεί ακόμα να δει κανείς σήμερα, το ερειπωμένο υδραγωγείο, τα αμφιθέατρα της, την ακρόπολη και τα όρια των τείχων.

Η αύξηση του εμπορίου και της βιομηχανίας της Θεσσαλίας απαιτούν απολύτως εμπορική πύλη σαν και αυτή του Νέου Βόλου, ακόμη και με τα μειονεκτήματα της … Αν η κυβέρνηση επιμείνει στην απαγόρευση της άδειας, δύο πράγματα μπορεί να συμβούν: ή να επιδιωχθεί η δημιουργία μιάς αλλης πύλης αλλού ή το εμπόριο θα πληγεί. Δεν χρειάζεται να πολυλογήσω για τα σοβαρά δεινά που θα προέκυψουν στην δεύτερη περίπτωση.

Έχω συζητήσει πλήρως το θέμα αυτό με την αυτού εξοχώτητα Αζίζ Πασά, υποδιοικητή της Θεσσαλίας με την ευκαιρία της πρόσφατης επίσκεψής του στο Βόλο. Οι απόψεις μας σχεδόν συμπίπτουν πολύ κοντά και προσδίδω μεγάλη αξία στο γεγονός ότι ο Αζίζ Πασάς είναι ένας τζεντλεμαν με ευρυτατες απόψεις και φιλελεύθερα συναισθήματα.”

ΥΓ. Η περιγραφή, και η αναφορά του Στούαρτ είναι ελεύθερη απόδοση από τα αγγλικά από το [1]. Επίσης η υπεροχη φωτογραφία του Στέφανου Στουρνάρα είναι πολύ μεταγενέστερη (50 χρόνια+).

[1] Alexandra Yerolympos, “Urban reform in times of change, 1839- 1881. Ottoman town planning and frontier cities of Thessaly: The case of Volos”, European Association for Urban History Conference, Prague 2012
[2] Public Record Office, F.O. 195, 586 1-E, 112, doc. 1.3.1859