No. 1821. Ο Κοραής και ο Ρήγας Φεραίος βοηθούν την Ελλάδα να εγερθή (πίνακας Θεόφιλου)

Ο πίνακας (64 x 44 εκ.) δωρήθηκε από τον Αλ. Ξύδη στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, στην Θεσσαλονίκη.
Πηγή (κακώς γράφει 19ο αι.)
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a7Ο_Ρήγας_Βελεστινλής_και_ο_Αδαμάντιος_Κοραής_υποβαστάζουν_την_Ελλάδα_-_Θεόφιλος_-_19ος_αιώνας.jpg

No. 1821. Ο Κοραής και ο Ρήγας Φεραίος βοηθούν την Ελλάδα να εγερθή (πίνακας Θεόφιλου)

————————

Η ανάρτηση έχει αριθμό 1821 ; ) και μια κουβέντα στην ομάδα της Συζήτησης μου έδωσε την αφορμή. Η εικόνα είναι πλέον γνωστή και κυκλοφορεί στο ίντερνετ (μερικές φορές με το κείμενο κομμένο). Για λόγους πληρότητας βάζω εδώ, σε ένα σημείο, όλη την πληροφορία που έχουμε για τον πίνακα αυτό σε ένα μέρος. Ο Θεόφιλος τον ζωγράφησε κατά την “περίοδο του Πηλίου” [1]. Ανήκε στην συλλογή Αλέξανδρου Ξύδη [2] ο οποίος την παραχώρησε με την διαθήκη του στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Όπως έχουμε ξαναπεί (π.χ., [3]) κάποια έργα του Θεόφιλου είναι εμπνευσμένα από λιθογραφίες και κάρτες της εποχής. Κάποιοι το θεωρήσαν αυτό υποτιμητικό, αλλά ας διαβάσουμε τι είπε ο Αλέξανδρος Ξύδης για το έργο αυτό:

Ο πίνακας του Θεόφιλου με τον Κοραή και τον Ρήγα ν’ ανασηκώνουν την Ελλάδα «ολισθήσασα» δεν μ’ έλκυσε ούτε για το θέμα του, όσο πρωτότυπο και να φάνταζε στη σύλληψή του, ούτε για την «αφελή» εκτέλεσή του, ούτε για τη ζωηρή αντίθεση των κατάμαυρων κοστουμιών των δύο άντρων – τη ρεντιγκότα του Κοραή και τη φοντραρισμένη με μπλε χιτώνα του Ρήγα σε συναρπαστική αντίθεση με τον πορφυρό χιτώνα της πληγιασμένης Ελλάδας, αλλά για τη μεγαλοφυή μετατροπή μιας μαυρόασπρης προφανώς γκραβούρας που τράβηξε την προσοχή του Θεόφιλου, τον συγκίνησε με το απρόοπτο θέμα της και την ερμήνεψε με τα πινέλα του και τα πιο εκφραστικά χρώματα, το μαΰρο και το κόκκινο, σ’ ένα φόντο από σπασμένα αρχαία μάρμαρα μιας ερειπωμένης Ελλάδας.

Το χρώμα είναι εδώ η προσφορά του Θεόφιλου στο ζωντάνεμα αυτής της άχαρης σκηνής. Ο Θεόφιλος τα άντλησε όλα βαθιά από την ενστικτώδη γνώση του τόπου του, των αρχαίων του, για να φτιάξει αυτόν τον πίνακα με την πληγιασμένη Ελλάδα να «ολισθαίνει» και να υποβαστάζεται από τους δύο «προφήτες» της, τον σοφό Κοραή και τον βάρδο Ρήγα, σε μια σκηνή ζωντανεμένη μέσ’ από τη γνώση και την αίσθηση του χρώματος του ελληνικού τόπου, ενός τόπου δικού του.

Η τέχνη του δημιουργού που ανασυνθέτει την άψυχη γκραβούρα με τα «μάτια της ψυχής του» είναι αυτό που κάνει τον Θεόφιλο μεγάλο δάσκαλο της τέχνης και όχι απλώς έναν γραφικό λαϊκό τεχνίτη.

Ο Κοραής και ο Ρήγας Φεραίος βοηθούν την Ελλάδα να εγερθή Χαρτόνι ΧxΧ, υπογραφή Θεόφιλος Χατζημιχαήλ 19ΧΧ (δυσανάγωστο)

Πηγές της παράστασης του Θεόφιλου υπάρχουν σε διάφορες λιθογραφίες της εποχής που παρουσιάζουν το θέμα της πληγωμένης Ελλάδας, υποβασταζόμενης από τον Ρήγα Φεραίο και τον Κοραή ή έναν από τους δύο. Πλησιέστερη εκδοχή είναι μια λιθογραφία τυπωμένη στην Αθήνα υπό Αδάμ. (δεύτερη εικόνα)”

“Πηγές της παράστασης του Θεόφιλου υπάρχουν σε διάφορες λιθογραφίες της εποχής που παρουσιάζουν το θέμα της πληγωμένης Ελλάδας, υποβασταζόμενης από τον Ρήγα Φεραίο και τον Κοραή ή έναν από τους δύο. Πλησιέστερη εκδοχή είναι μια λιθογραφία τυπωμένη στην Αθήνα υπό Αδάμ. (αυτή η εικόνα)”
Κείμενο από το άρθρο του Αλέξανδρου Ξύδη, “Θεόφιλος και Ρήγας”, περ. Αντί, περίοδος Β’, έτος 25°, τεύχος 652, 16 Ιανουαρίου 1998, σελ. 6-7.

Κείμενο από το [4]

[1] Η ακριβής ημερομηνία μου διέφευγε. Είναι γραμμένη στο κείμενο του [4] αλλά όχι καθαρά. Ευχαριστώ τον κ. Giorgio Asderis που υπέδειξε ότι είναι του 1911

[2] Ο Αλέξανδρος Ξύδης ήταν σημαντική πολυσχιδής προσωπικότητα
https://el.wikipedia.org/wiki/Αλέξανδρος_Ξύδης
https://www.kathimerini.gr/culture/200174/apeviose-o-alexandros-xydis

[3] No. 1505 Θεόφιλος – Στεφ. Στουρνάρας – Αγχίαλος
https://www.facebook.com/MagnesiaStoPerasmaTouChronou/posts/3062523763872990

[4] Αλέξανδρος Ξύδης “Θεόφιλος και Ρήγας”, περ. Αντί, περίοδος Β’, έτος 25°, τεύχος 652, 16 Ιανουαρίου 1998, σελ. 6-7.Για όσους δεν το γνωρίζουν όλα τα τεύχη του ΑΝΤΙ είναι ψηφιοποιημένα στο http://pandemos.panteion.gr/